Aksara, Basa, lan Sastra Bali

"Om Swastyastu, swasti prapta aturang titiang majeng ring para sameton blogger sami, durusang macecingak ring blog titiang, pinaka anggen jalaran masadu wirasa, mogi-mogi wenten pikenohnyane"

Selasa, 30 Oktober 2012

Agom VS Balinuraga

Agom VS Balinuraga
Gumi sayan wayah, kahanan jagate taler sayan panes, ngawinang saluiring papineh lan pangrasa sampun ngambara antuk sayonge sane baret. Sapunika taler kahanan janane sane wenten ring Lampung Selatan, pamekas ring Balinuraga. Sameton iraga Etnis Bali sane makehan meneng irika katiben bancana sane ngwetuang rasa sebet, duaning makeh sayuakti jana Balinuraga irika padem antuk panglurug jana Agom. Manut gatra sane kapiragi antuk titiang, wiwitan kawentenan bancana punika wantah ring rahina sane lintangne, wenten anak bajang kalih diri makta sepeda motor saking krama Agom kapelagang antuk para truna Bali saking krama Balinuraga, raris ngawinang anak istri sane daa punika runtuh tur sepeda motoripun lecet.

Majalaran antuk punika, sayuakti makehan krama sane nenten nrima sapratingkah truna-truna Balinuraga raris rauh maduluran kroda sinambi makasami nadtad gegaman pinaka sanjata sakadi cerurit, pedang, golok, parang miwah sane lianan. Raris makasami jumujug ka genah Balinuraga, irika raris siat saking krama Agom miwah Balinuraga nenten dados amerin malih. Saling sempal, saling sabat, saling cak-cak, benyah ajur, dek-dek lidek wewangunan irika kageseng antuk massa sane kroda punika. Indike punika wantah duk rahina Saniscara, tanggal 27 Oktober 2012 raris ngawinang tigang (3)  diri janane ngemasin padem. 

Duaning nenten nrima kakaonannyane, raris panyiuan krama saking Agom, Lampung Selatan miwah pupulan jana sane nenten kauningin identitasnyane mawali ngrauhin jana Balinuraga sane dominan Etnis Bali ukuh ngwales kakaonanipun. Malih raris macedar siate nenten kapalasang malih. Antuk punika rahina Soma, tanggal 29 Oktober 2012 malih ngwetuang jana sane padem inggian punika makatah enem (6) diri. 

Nanging manut pamargi gatra kantos rahina Anggara, tanggal 30 Oktober 2012, sampun makatah patbelas (14) diri sane padem antuk insiden punika, taler petang dasa kutus (48) umah sane kageseng samaliha tigang dasa tiga (33) sane rusak.

Sajeroning insiden punika mangda raris mrasidayang ngetus suksma sane gumanti sida anggen titi pangancan turmaning sipat siku-sikuning iraga makrama, mangda sida ngwetuang kumanyama ring sanak lianan. Duaning  papineh lan pangrasa sanak lianan sami mabinayan, mangda taler iraga mrasidayang ngajinin, sampunang pisan ngambekang sapakayun ngraga. Duaning akidik wicara, akidik bebaosan, miwah akidik parilaksana nenten manut utawi kaon ring sanak linan pacang ngwetuang pikobet, panampen sane prasida pacang ngawe buncul iraga newek miwah sanak sane nenten madue iwang. Napi malih kantos ngawinang padem ring sameton krama, punika banget pisan kasayangang. Dumadak Ida Sang Hyang Widi sih asung kerta wara nugraha mapaica karahayuan lan karahajengan majeng ring damuh sami, raris prasida jana sane kabancana miwah sane mancanain prasida kumanyama malih, nenten malih marebat, nenten malih wenten erang napi malih pacang mangrusak. Sapunika taler banget pangapti titiang majeng ring Pamerintah sane ngwawa jagat irika utawi ring dija magenah, mangda prasida muputang prakara sakadi punika kantos yukti-yukti nenten malih wenten pikobet ring krama, mangda raris benjang pungkur prakara sane sampun lami utawi lawas malih dados metu anggen jalaran pacang mencanen miwah ngrusak pasametonan. Mogi sami makayun becik, sida muponin kaledangan kayun.

Pangaptin titiang pinaka yowana Bali sane gumanti ngaptiang santi ring manah, santi ring jagat sekala, sapunika taler mangda santi ring gumi wayah,,,  ring kahuripan punika sayuakti sampun akeh pikobet sane ngapiambeng iraga, akeh gegodan, msl talre mangda sida sameton akeh madue pawilangan miwah satata muponin turmaning ngmargiang parilaksana sane sadu dharma, angawe sukaning wong len, saling asah, asih, asuh,,, paras-paros sarpanaya, sagilik-saguluk, saluung-luung sabayantaka... taler satata ngmargiang ajahan Tat Twam Asi... lamakane sida mangguh santi,,, damai,,, astungkara!

Sameton yowana sami, yadiastun iraga mabinayan ras, etnis, agama, budaya, basa nanging iraga kantun tetep  pinaka Wangsa Indonesia, WNI... 

Senin, 29 Oktober 2012

Sejarah dan Perkembangan Bahasa Bali



I Wayan Jatiyasa, S.Pd
Bahasa Bali adalah salah satu bahasa daerah di negara Indonesia yang dipelihara dengan baik oleh masyarakat penuturnya, yaitu etnis Bali. Bahasa Bali sebagai bahasa ibu atau bahasa pertama bagi sebagian besar masyarakat Bali, dipakai secara luas sebagai alat komunikasi dalam berbagai aktivitas di dalam rumah tangga dan di luar rumah tangga  yang  mencakupi berbagai aktivitas kehidupan sosial masyarakat Bali. Oleh karena itu, bahasa Bali merupakan pendukung kebudayaan Bali yang tetap hidup dan berkembang di Bali. Dilihat dari jumlah penuturnya, bahasa Bali didukung oleh lebih kurang setengah juta jiwa dan memiliki tradisi tulis sehingga bahasa Bali termasuk bahasa daerah besar di antara beberapa bahasa daerah di Indonesia.
Keberadaan bahasa Bali memiliki variasi yang cukup rumit karena adanya sor-singgih yang ditentukan oleh pembicara, lawan bicara, dan hal-hal yang dibicarakan. Secara umum, variasi bahasa Bali dapat dibedakan atas variasi temporal, regional, dan sosial. Dimensi temporal bahasa bali memberikan indikasi kesejarahan dan perkembangan bahasanya meski dalam arti yang sangat terbatas. Secara temporal bahasa Bali dibedakan atas bahasa bali Kuno yang sering disebut deengan bahasa Bali Mula atau Bali Aga, bahasa Bali Tengahan atau Kawi Bali, dan bahasa Bali Kepara yang sering disebut Bali Baru atau bahasa Bali Modern.

Minggu, 28 Oktober 2012

Sumpah Pemuda


Sumpah Pemuda wantah sinalih tunggil bukti otentik inggian punika duk tanggal 28 Oktober 1928 Wangsa Indonesia kamijilang, punika mawinan iraga maka sami pinaka warga Indonesia eling ring momentum 28 Oktober pinaka rahina mijilnyane Wangsa Indonesia, kamijilan Wangsa Indonesia punika wantah pikolih saking perjuangan sameton warga sami sane salami satus warsa sampun karumasa sengsara duaning daweg punika iraga wantah kawawa olih kaum kolonialis, kahanan iraga sane pinaka "budak ring pertiwi" iraga newek punika raris ngwetuang wirang ring para yowana Indonesia duk punika gumanti nyikiyang pakayunan pacang mabela negara, pakayunan sane nunggil ring soang-soang angen sameton warga Indonesia punika raris pinaka semaya perjuangan warga Indonesia raris kantos Wangsa Indonesia ngamolihang mahardika duk tanggal 17 Agustus 1945, nepek ring 17 warsannyane.

Sabtu, 27 Oktober 2012

Bahasa Bali "Kasepekang" oleh Penuturnya


Kepala Dinas Kebudayaan Provinsi Bali Ketut Suastika mengungkapkan, jumlah penutur berbahasa daerah Bali di Pulau Dewata tergolong minim.

"Diperkirakan, penutur berbahasa daerah Bali kini jumlahnya kurang dari satu juta jiwa," kata Kadisbud Suastika di Denpasar, Kamis.

Ia mengatakan, jika dibandingkan dengan penduduk Bali yang hampir mencapai empat juta jiwa, jumlah penutur sebanyak itu tentu tidak baik bagi kelangsungan dan kelestarian sebuah bahasa daerah.

Suastika menyebutkan, di lingkungan sebagian keluarga muda saat ini sudah sangat jarang yang menggunakan panggilan "meme-bapa" sebagai nama panggilan ibu dan ayah. Mereka lebih senang menggunakan panggilan dalam bahasa Indonesia.

"Memang tidak salah jika masyarakat Bali menggunakan bahasa Indonesia dan bahkan bahasa asing, tetapi mestinya tetap harus dikombinasikan dengan bahasa Bali," ucapnya.

Suastika menambahkan, jangan sampai orang Bali akhirnya tidak bisa berbahasa Bali karena telah melupakan "bahasa ibunya".

"Ke depan, saya melihat perlunya menggunakan bahasa Bali pada lingkungan kerja dan pendidikan. Atau istilahnya bisa dibuat semacam satu hari berbahasa Bali. Jadi setiap minggu, ada satu hari khusus yang mewajibkan para pekerja maupun pelajar harus berkomunikasi menggunakan bahasa Bali," ujarnya.

Dengan cara seperti itu, kata Suastika, setidaknya bagi anak-anak yang di lingkungan keluarga tidak pernah menggunakan dan bahkan tidak bisa berbahasa Bali, menjadi dapat mengenal bahasa daerahnya sendiri.

"Melalui cara ini, selain sebagai pengenalan kepada generasi penerus, sekaligus juga menjadi upaya pelestarian," ucapnya.

Rencananya, lanjut dia, pada Oktober 2011 akan dilangsungkan Kongres Bahasa Bali. Acara ini merupakan forum lima tahunan yang membahas tentang bahasa Bali dan juga bahasa daerah lainnya.

"Dalam kongres itu, persoalan bahasa dan aksara Bali yang mulai ditinggalkan oleh masyarakat Bali akan coba kami bahas, sehingga dapat dihasilkan strategi pemecahannya," katanya.


Jumat, 05 Oktober 2012

Pan Angklung Gadang (1)


           Kacrita koné di Désa Anu, ada anak madan Pan Angklung Gadang. Yén jemak digoba jlemané mula bocok, yén dijejeleg tusing masi lanjar tuah sada ngrengked paukudané. Ia mapi-mapi belog, mirib cara anak tuara nawang kangin kauh, sakéwala yén tlektek dayanné kerepan tekén bulun méng, cendek, tusing kalah baan metukin wiréh dayané Mamungkling . Pan Angklung Gadang ia koné mamarekan di purian.
            Kocapan sedek dina anu, Ida Anaké Agung mapikayun lakar lunga ka gunung, tumuli ngandikain Pan Angklung Gadang, “Bapa, Pan Angklung Gadang, gelah jani lakar luas ka gunung, kema Bapa ngétéh-étéhin jaran gelahé apang énggal!”
            “Inggih, sapangandikan Cokor I Déwa titiang sairing,” kéto atur Pan Angklung Gadang, nglaut bangun ngénggalang nyemak jaran palinggihané, tur kaétéh-étéhin kapasangin kekepuh, kundali, ambed ikut muah canggah bias. Makejang totonan pada mablongsong slaka. Disubané pragat, lantas Pan Angklung Gadang matur, “Inggih, Ratu Déwa Agung, puniki sampun puput antuk titiang, durusang Cokor I Déwa munggah!”
            Anaké Agung lantas ngamunggahin kuda tur sasubanné malinggih di tundun jarané buin ngandika, “Bapa, Pan Angklung Gadang, kema jemak pacanangan gelahé, jalan jani Bapa luas ka gunung iringang anaké buka gelah!”
            “Inggih, sandikan Cokor I Déwa.” Kéto aturné Pan Angklung Gadang. Ditu lantas Ida Anaké Agung manglinggihin jaran maalon-alonan, kairing baan Pan Angklung Gadang negen kompék pacanangan.
Gelisin satua, pamargin Ida Anaké Agung manglinggihin kuda kairing olih Pan Angklung Gadang, suba koné joh ngliwat désa, sagét macepol blongsong ambed ikut jarané, nanging tusing duduka tekén Pan Angklung Gadang. Kacrita jani suba koné di gunung, tumuli Ida tedun sakéng kudané tur kacingakin kudané makocogan pesu peluh. Wau kawaspada olih Ida, kandugi kacingak panganggén kudané kuang, blongsong ambed ikutné kecong, raris Ida ngandika, “Ih, Bapa Pan Angklung Gadang, sawiréh Bapa majalan dorian, tusing ké Bapa nepukin blongsong ambed ikut jarané kecag?”
Matur Pan Angklung Gadang, “Inggih Ratu Déwa Agung, wantah kantenang titiang, sakéwanten tan wénten purun titiang ngambil punika, santukan durung wénten pangandikan Cokor I Déwa.” Mara kéto aturné Pan Angklung Gadang, ngandika Ida Anaké Agung sada bangras tekén Pan Angklung Gadang, “Dong, Bapa Pan Angklung Gadang, nguda sih Bapa belog pesan. Suba tepukin Bapa slakané ulung, nguda tusing ada keneh Bapané nuduk, nagih orahin dogén. Nah, mani puan, yén Bapa ngiringang gelah, lamun ada macepol uli jarané, duduk men énggalang, penpen di kompéké!”
“Inggih, sapangandikan Cokor I Déwa titiang sairing.”
Tan kacrita Ida Anaké Agung di gunungé, jani suba lingsir, raris Ida Anaké Agung mapakayunan pacang mantuk saha ngandikain parekan, “Bapa, Pan Angklung Gadang, tragianang jarané, étéh-étéhin, gelahé lakar mulih né jani!”
Pan Angklung Gadang matur, “Inggih.” Laut bangun ngénggalang nyemak jaran tur kaétéh-étéhin. Di subané pragat, lantas ia matur, “Inggih Ratu Déwa Agung, puniki sampun puput antuk titiang mayasin kudan Cokor I Déwa, durusang munggah!” Lantas koné Ida Anaké Agung nglinggihin kuda adéng-adéng kairing baan Pan Angklung Gadang negen kompék pacanangan.
Kacrita suba koné jani rauh di tepin désané, sagét ada pacepolpol ulung uli di jarané. Mara tepukina tekén Pan Angklung Gadang, tusing nolih buin laut koné éncol duduka tur kapenpen ka kompék pacanangané, tur kategen laut majalan. Nglanus pamargan Ida, critanan sagét suba rauh di bancingah, raris tedun Ida saking kuda saha mangraris ka purian. Kompéké ané tegena baan Pan Angklung Gadang lantas timbalina tekén panyeroané tur kagenahang di plangkan ambéné. Pan Angklung Gadang ngembusin étéh-étéh jarané nglaut nyutsut peluhné.
Kacrita jani Ida Anaké Agung malinggih di plangkané makayunan ngrayunang sedah, laut Ida ngungkabang kompék. Wau ungkabang Ida, tengkejut Ida nyingakin kompék pacanangané bek masegseg misi tain jaran. Ida Anaké Agung kamemegan, ngraris menggah piduka saha nauhin Pan Angklung Gadang.
Égar kenehnyané Pan Angklung Gadang parek masila tiding, kasengguh lakar kaicén lungsuran. Mara ia masila tur nunas lugra lantas Ida Anaké Agung ngadeg nglaut ninjak tendas Pan Angklung Gadangé, kadulurin pangandika banggras, “Kaki kléwaran ibané ngajahin sangkan bisa iba menpenin kompék gelahé tain jaran?” Mara amonto Ida ngandika, buin ningtingan cokor ukuh ninjak, énggalan kagelut cokor Idané tekén Pan Angklung Gadang sambilanga matur sisip, “Inggih Ratu Déwa Agung, duaning Cokor I Déwa ngandikain titiang, “Lamun ada ulung uli di jarané, duduk nyen, penpen di kompéké!” Asapunika pangandikan Cokor I Déwa ring titiang. Sané i wau wénten kantenang titiang macepol saking kudané, raris duduk titiang tur genahang titiang ring kompék pacanangané. Inggih sané mangkin, yéning titiang kabaos sisip, durusang puputang titiang né mangkin!”