Aksara, Basa, lan Sastra Bali

"Om Swastyastu, swasti prapta aturang titiang majeng ring para sameton blogger sami, durusang macecingak ring blog titiang, pinaka anggen jalaran masadu wirasa, mogi-mogi wenten pikenohnyane"

Kamis, 31 Mei 2012

Kruna Dwi Lingga

Kruna Dwi Lingga utawi Kata Ulang (sajeroning Bahasa Indonesia) inggih punika Kruna Lingga sane kakaping kalihang ri kala ngucapang, saha madue papalihan sane maendahan. Kruan Dwi Lingga madue papalihan kakalih, luire:

1.  Kruna Dwi Lingga Sane Tan Pawewehan
     Kruna sane tan pawewehan raris madue perangan sakadi ring sor puniki.
     1)  Kruna Dwi Sama Lingga (Kata Ulang Murni)
          Kruna Dwi Sama Lingga inggih punika Kruna Lingga yan kaucapang apisan, pacang ngwangun artos
          tunggal wiadin akidik. Nanging yan sampun kaucapang kakaping kalihang, mateges katah wiadin
          langkungan (lebih dari satu).

Sastra Bali Modern Sepanjang 2011, Sayup-sayup Stabil


Oleh I Nyoman Darma Putra, dosen Fakultas Sastra Universitas Udayana
Sepanjang tahun 2011, buku sastra Bali modern yang terbit sebanyak sembilan judul. Angka ini menurun dari tahun 2010 yang mencapai 13 judul. Walaupun secara kuantitas terjadi penurunan, kehidupan sastra Bali modern bisa dikatakan tetap stabil. Hanya saja agak sayup-sayup karena karya-karya yang terbit terasa sunyi dari apresiasi atau respon pembaca.
Dari sembilan buku itu, delapan judul karya baru dan satu judul merupakan cetak ulang sebuah novel. Novel yang dicetak ulang berjudul Tresnanè Lebur Ajur Satondèn Kembang (Cinta Layu Sebelum Berkembang) karya Djelantik Santha, seorang pengarang terkemuka Bali. Novel Tresnanè Lebur Ajur Satondèn Kembang ini pertama kali terbit sebagai cerita bersambung di Bali Post bulan Juli 1981, kemudian terbit sebagai buku tahun 1984. Cetak ulang kali ini dapat mengisi kekosongan buku di pasar.

Rabu, 30 Mei 2012

Kruna Lingga


Kruna lingga inggih punika kruna sane durung polih pawewehan utawi pangangge kruna (imbuhan/afiks), sakadi pangater (awalan/prefiks), seselan (sisipan/infiks), pangiring (akhiran/sufiks), pangater-pangiring (imbuhan gabungan/konfiks), simulfiks, lan pangater-pangiring rangkungan ring kakalih (kombinasi afiks). Kruna lingga taler kabaos "Kata Dasar".

Senin, 28 Mei 2012

Sistematika Skripsi Penelitian Sastra

YAYASAN PERGURUAN PARISADA KABUPATEN KARANGASEM
STKIP AGAMA HINDU AMLAPURA
Alamat : Jl. Ngurah Rai No. 35 Telp. (0363) 23549 Amlapura 80811
 
FINAL KESEPAKATAN
SISTEMATIKA SKRIPSI PENELITIAN SASTRA

1.     BAGIAN AWAL :   ……………………………………………………
Halaman Sampul    ……………………………………………………………
Halaman Persetujuan Pembimbing …………………………………….………
Halaman Tim Penguji    ………………………………………………………
Halaman Pengesahan Panitia Ujian ……………………………………………
Motto ( Tidak Sloka, Mantra ) ………………………………………………
Kata Pengantar …………………………………….…………………………
Abstrak  …………………………………….………………………………
Daftar Salinan Lontar / Naskah ……………………………….………………
Daftar Lampiran  ………………………………………………….…………
Daftar Isi  ………………………………………………………………….…

2. JUDUL : NILAI, AJARAN, KAJIAN, ASPEK PENDIDIKAN, DLL. …
3. BAGIAN INTI  ……………………………………………………………
    BAB I PENDAHULUAN  …………………………………………………
1.1    Latar Belakang Masalah …………………………………………
1.2    Identifikasi Masalah ………………………………………………
1.3    Ruang Lingkup Penelitian  …………………………………………
1.4    Rumusan Masalah   ………………………………………………
1.5    Tujuan Penelitian  ………………………………………………
1.6    Manfaat Penelitian  ………………………………………………

 BAB   II    TINJAUAN  PUSTAKA  ( BERUPA   CERITA   DAN   ADA TOKOH SEPERTI :GEGURITAN, KAKAWIN, PARWA, DLL.)  ……………...........................
2.1  Struktur Formal Karya Sastra  ………………………………………………
        2.1.1  Bahasa ………………………………………………………………
                  2.1.1.1  Ragam Bahasa ….……………………………………..…...
                  2.1.1.2  Gaya Bahasa  ………………….…..……………………….
        2.1.2  Kode Sastra  ………………………………………………………
2.2  Struktur Naratif Karya Sastra ………………………………………………
        2.2.1  Sinopsis ……………………………………………………………
        2.2.2  Tokoh ………………………………………………………………
        2.2.3  Tema ………………………………………………………………
        2.2.4  Latar ………………………………………………………………
        2.2.5  Alur ………………………………………………………………


BAB II    TINJAUAN    PUSTAKA   ( YANG   TIDAK   ADA   TOKOH  SEPERTI :  WARIGA, USADA, TATTWA, DLL.)  …………………………..…..............................
2.1  Sinopsis …………………………………………………………………
2.2  Variabel …………………………………………………………….......


BAB  III  METODE PENELITIAN
2.1    Metode Penelitian Sastra  ………………………………………
2.2    Pendekatan Penelitian Sastra    ……………………………….....
2.3    Jenis Data dan Sumber Data   …………………………………
2.4    Metode Pengumpulan Data  ……………………………………
2.5    Metode Pengolahan Data ……………………………………

BAB  IV  HASIL  PENELITIAN  DAN   PEMBAHASAN  ………
          Deskripsi  Naskah    ……………………………………………………
          Rumusan  Masalah  ……………………………………………………

 BAB  V  PENUTUP …………………………………………………
          5.1  Simpulan  …………………………………………………………
          5.2  Saran – saran  ……………………………………………………

3. BAGIAN  AKHIR  ………………………………………………….......
            Daftar  Pustaka   ……………………………………………………
            Lampiran ( Salinan Naskah Wajib Ada )  ……………………………
            Riwayat  Hidup  ……………….........................................................

Lontar Usada Manak


[1b] Om awighnam astu nama sidam.
Nihan tamban krêng ngalabuhang, pangañcing manik, pangañcing kama, nga. wahu akarma, tibakin pangañcing, wênang, yanya wus puput wulanan, wênang ya tibakin pamungkah, pamañcutan, yan tan bañcut, sukêh ya kalaning wêtunya lare, meh pêjah pwaranya. ma, Om tutup kañcing bwana alah bwana kêling, tutupana gêdong alah, wuwus pêpêt, sarìrane syanu, têka pêpêt, 3, sa, yeh mawadah sibuh inumakêna, sisanya anggon makoñceng. Pangañcing, ma. Om mang Alah Om mang, kañcing kukañcing Alah, kinañcingan dening Muhamat, ma. apan aku ngadok dewa pamungkah, pangañcing [2a] Muhamat, lah ilah, ilêlah, Muhamat darahsululah, sa, yeh añar mawadah sibuh inumakêna, sisanya anggen makoñceng.
Iki pangañcing rare ring jêro wêtêng, mwang pangañcing gring ring sarìra, pada misi. Nihan pamungkah kañcing, sa, yeh mawadah sibuh cêmêng, inumakêna, sisanya anggen makoñceng, ma, bungkah aku kañcing Alah rasululah, 3. Pamungkah, sa, yeh mawadah sibuh, inum, karinya anggen makoñceng, ma. Alah ung mang, bungkah kañcing, Alah kañcing Muhamat, apan aku angadok [2b] dewa pamungkah kañcing Muhamat.
Pamungkah, sa, yeh añar mawadah sibuh, inum, sisanya anggen makoñceng, ma. bismilah irahmanirahim, bungkah Alah kañcing Muhamat, lah ilah ilêlah Mumahata darasululah.
Nihan pamungkah lare ring jro wêtêng, iki tibakakêna rumuhun, sa, yeh añar mawadah latok, inumakêna, sisanya turuhang ring sarìranya, ma, Om bungkah kañcing bwana kêling, bungkah gêdonging Alah, bungkah mangadwara sarìrane syanu, têka mênga, 3.
Nihan pangêtêk lare ring jro wêtêng, sa, bañu tuli mawadah ceeng, inumakêna, wus anginum aris turuhakêna [3a] ring wêtêng, ssisanya anggen makoñceng, ma. Ong ta kita to kadi be julit, makêcos kita kadi katak, turut kita adinnya. Malih pangêtêk rare, sa, yeh timba bahan sibuh sangket, di nimbane marêp katêben, nging aja mangkiyan, karinya turuhakêna ring wêtêng, mwang ring sarìranya, ma, makliyês makuliwêsan, mañurunuk marupa bojog, makêcos kadi katak, mamlêkêjut kadi be julit, têka clêngeng, 3.
Nihan tamba nglah pyanak krêng mati, sa, kuud kumruk, wehin rarene wau mêtu, sadurunge kêna yeh ñoño, ma. Om ibu pritiwi, ingsun bhatara Twa, [3b] tinandur muñcar saking akasa, mumbul saking pritiwi, tunya, 3, tayuh, 3. Ta. yan harêp adruwe putra, sa, pyanak yuyu lalima, di ngalihe nuju dina kajêng kliwon, nu matah bêjêk aworin lunak tanêk, yeh limang sidu, wusan ngamantranin panganakêna. Di ngalihe, di ngrujake, di nginume, sing dadi têngab ring sasaman, sing dadi pêtêng, pingit dahat, ma. Om nini maniku kadi sang Korawa, wadon, nggêl den agêlis, syanu anggawe lare, têka kedêp siddhi mandi mantranku, poma, 3.
Ta, doyan anglabuhang, sa, yeh jun tanêg, di nimbane êda mangkiyan, mawadah sibuh, majatu dalima abatu, wuse ngamantrain [4a] inumakêna, haywa mangkyan, ma. Om kama bang, kama putih, linupar andadi lare, aja age sira mêtu, apan dereng tutug wulanan sira, sanga wulan kinon ri wêsi, kinañcinganing wêsi pêpêt, têka pêpêt, 3.
Nihan pangurip manik, sa, kêtan gajih sagêgêm, majatu gula, mwang sarilungid, pêjang ring dadasar cêmêng, inumakêna, ma, ih sang hyang urip, bayu urip, buyut urip, idêp urip, maka manike syanu urip hyang pada urip, jumênêng mêtu urip, têka urip, 3.
Ta. karuron, sa, babakan juwêt, babakan kutat, rwaning kasinen, uyah arêng, bangkêtnya inum, ma. Om kama urip, manic [4b] urip, gêtih urip, bañêh urip, aja sira geger mêtu ring pritiwi, jêg sira jumênêng ring jro wêtênge syanu, têka jêg, 3.
Yan wong harêp aduwe pyanak, wênang tibakin pangeger dumun, wau ñakit, raris tibakin pangêtêk rare, ri wus tibakin pangêtêk, raris wau tibakin pangêsêh.
Nihan pangeger, sa, yeh mawadah dadasar cêmêng, lêbokakêna lontar rinajah kadi iki. Wus ngamantrain inumakêna, ma. Om mañjing mêtu, mêtu ta sira, tututên kakanta sanggu ka kawah.
Nihan pangeger, sa, yeh mawadah sibuh, sêkar sapasang, [5a] inumakêna, ri wuse ngamantrain, ma. Om nini molotok, mênganana lawang kinoñcenge syanu kon i lare mêtuha, malayu kita den agêlis, lah poma.
Pangeger, sa, tampinan gênêpin, wus ngamantrain, pangad, bangkêtnya glêkang, ma. Om sameda amburu rare ring jro wêtênge si bajang si bayi, tutun aku den agêlis.
Pangeger, sa, yeh añar mawadah sibuh cêmêng, nging rumuhun turuhang ring song kañcing watone, wus ngamantrain tahapakêna, ma. Om kamanku waluh, kama pangeger, ring anak-anak, balbalakêna dawuhanira, bal den agêlis, lah malmal, 3.

Nihan yan lare kabêbêng, [5b] asat yeh ñom mwang gêtihnya, sa, lêngis antuk ngidih, 7, lawang, wus ngamantrain, wurapakêna ring wêtêngnya, ma. tuhu wurung, 3, sahak, 3, sah, 3.
Ta, kabêbêng, sa, êntikan jarak, bawang, ulig, bangkêtnya campurin cuka, inumakêna, ma. Om kama swaha, waras, 3, mêtu, 3.

Nihan pangandêg lare nagih mêtu, yan durung tutug wulanan, tur ring memenya gêlêm, samalih yanya mabudi ngalabuhang, sa, wading tampak liman, kêtan gajih, bawang, adas, tahap, ma. Om kama wurung, manik lare wurung, yeh wurung, bañêh wurung, gêtih wurung, haywa sira geger mêtu, lah wurung, 3.

Ta, lare mati di basang, sa, sarin tanah, pulasahi, sêkar têlêng, [6a] sêkar sulasih, pet bangkêtnya, campurin yeh ñoño, tahap. Malih, sa, pusuh pucuk lamba, 5, katih, lêngis tanusan, tahapakêna. Malih, sa, rwaning kelor munggi, sêduh aji yeh gumulak, inumakêna, ma, Om yeh wehnya, namu nama swaha.

Pangeger lare pañadak mati di basang, mwah yen memenya mati, sa, yeh mawadah tundak, inum, sisanya turuhakêna ring wêtêngnya, ma. Om sasaka roro, ulig munggwing watu, ulig larene syanu, mêtu lêh, 3.

Nihan pañadak lare mati di basang, smalih memenya mati, sa, gula abungkul, marajah Bhatari Durga, mwang Kalika, ma. [6b] ih angga bhuta rakûasa, panganên anuke syanu, ring jro wêtênge osah, 3, pasangakêna têbenan bangkene, mabasah, bênêngan langkange syanu, iki lingganya rarajahan pañadake, tirunên kayeki tutên.

Pañêsêh [7a], sa, muñcuk kelor munggi, 3, muñcuk, matali bênang tridatu, lêbokakêna ring toyane di sibuhe, raris inum, muñcuk kelore kuca, urapakêna ring wêtêng, ma. linus, inurês, mêtu tulukang sariranta, ma, ah, 3.
Pañêsêh, sa, kau bulu madaging yeh, raris inum, ma. Om kumaca-kumacik, ang, ung, mang, agêng tanah, agêng langit, agêngang sarìrane syanu, agêng, 3.

Pañêsêh gêtih mwah yeh ñom, manggawe êngsêh, sa, yeh asibuh, madaging unteng bawang, inum, bawange untal, ma. kêtês-kêtês kadi katak, mlakêtuk kêcos, 3, eh, 3. Malih, sa, yeh mawadah sibuh, lêbokakêna [7b] bawang tunggal, bêjêk ring toya, inumakêna, ma. Om 3, ma. ih bhuta kakawah, bhuta ari-ari, aja kita anglaranin kita, manuûa harêp amêtu, ring bhumi pritiwi, mêtu, 3, ong cor, 3, lêh, 3.

Pañêsêh, sa, yeh mawadah sibuh, inum, sisanya turuhang ring wêtêngnya, ma. Om be julit putih, masêbun duhur tambukune, têka makêcos, 3, kedêp siddhi mandi mantranku,

Pañêsêh ari-ari durung mêtu, sa, bawang tunggal untal, ma. Om banaspatiraja, banaspatiraja gigina putih, têka sahak, 3, kedêp siddhi mandi mantranku.

Ta. pacang nglabuhang, sa, akah tampak liman, bawang adas, bangkêtnya inum, ma. lêh sagara, ma. [8a] Om ih sagara asat, 3. ma. Om ih sagara sabida bhatara, ih sagara sabida bhatari, ih bhatara sabi sang mengêt, ma. ung, sa ba ta a i Om ya nama swaha. Wus mangkana elingakêna adane makarya tamba, manuju dina u. marêp purwa mamantra, pa. marêp kadya, pwa, marêp kauh, wa. marêp kêlod, ka, marêp kadya kangin.
Pañêtik lare, sa, sêdah têmurose, buah nguda, sêdah ika rinajah, wus ngamantranin, wehakêna wang añakit, ma. Om kaki têmên, mêtu ta sira balbal, bayu sira den agêlis, mwah tlagan kaki têmêne moêsakang, wugang den agêlis, 3, cok bor, 3.
Pangeger [8b] ari-ari sukêh, sa, tambaga, slaka, wekan saput putih ne añar, lêbokakêna ring toyane mawadah sibuh, wus ngamantrain tahapakêna, ma. Om sanghyang ngadang-ngadang ring jro lêmah, tulungên ingsun atulung lare, atulung ari-ari, wurine, arêpe, sore, apan sira anaking jro lêmah, lah mêtu, 3.
Pañadak pangêsêngan, yen lare mati di basang, wênang sadak, wênang gêsêng, yan sira gêsêng mwah añadak, sasukêhnya, wênang sasantun gênêp, rawuhing kampuh sapradêg, sasantun gung artha, 1100,
iki pangêsênganya, ma. Om apuy ni mrak, mijil sapukuhing lidah, mijil saking tungtunging ati, ah aku [9a] kasinedah, ang, ong, mang, 3, mah, u.
Pangêsêngan, pangrêgêp bayu, sa, wênang, yan angrêgêp, anrus bayunta saking nabinta, tinibana sakeng sor ring pusêr, irika tunggal sabda, bayu idêpe, trus sakeng irung, rêgêpênya, sah ih niyah, 3, a, ang, pingitakêna juga.
Pangeger, sa, yeh ring jun tanêg, tahap, ma. jabang bayi, mêtu têka si warah agung, haywa suwe. Malih pangeger, sa, yeh añar inumakêna, ping, 3, ma. daging sakamalêhang, iringakên gajah, mêtu kang rare, yan wadon nini têguh, yan lanang kaki têguh, balbalakêna dauhanara, tur kalana kon mêtu.
Nihan pangêtêk rare, sa, bawang [9b] tunggal, wusnya ngamantrain añcukang ring pungsêd, ping, 3, wus mangañcukang, untal, ma. Om paslahanira i lutung putih, manuhutin bantang mahiyêm, têka cok bor, 3, ak, 3.

Pañêsêh, sa, yeh añar mawadah sibuh cêmêng, inum, sisanya turuhang ring wêtêngnya, ma. Om ucu-ucul, rare cili buayah, ingsun angeruhang ring bapa batune, wanya tambaga, têka bya, 3.

Malih pangeger, sa, yeh añar mawadah dadasar cêmêng, turuhakêna song kañcing waton, dadasar ika marajah, ri wusnya ngamantrain, tahapakêna, sisanya turuhang ring wêtêngnya, ma. Om sang kêbo kupêng, añurungakên lare ring jro

[10a] wêtêng, lah wêtokahan, haywa suwe, iki rarajahan dadasar ika, tirunen kayeki.
Ta. [10b] kabêbêng, sa, sedah têmurose, trikatuka, papak, bangkêtnya glêkang, ma. Om kaki têmu, balbalakêna dauhanira, Om sak byak.

Ta. lare mati di basang, sa, kayu dêpêp, sarin pucuk bang, yeh juuk, tahap. ma. Om lare mêtu sakeng wêtêng, lah ingsun mêtu makon, 3.

Malih, ta. lare mati di basang, sa, isen, umbin sente, pada, 3, iyis, kêtan gajih sajumput, ulig olesakêna ring wêtêng, bênêngan larene, ma. Om waringin sungsang, sagara lawan dala nêmu, lawan mangadala mêtu siddhi mandi mantranku, poma, 3.

Pañêsêh, sa, bawang limang iris, anggen samsam, toya ing sibuh, [11a] inum, sisanya turuhakêna ring wêtêng, samsamnya pangan, ma. Om Om be julit putih, mêsong di batan batune, têka yeh agung mangruduk, rêngas i be julit putih, mlas makêcos, cok bor, 3, idêp aku gurun ibane, sigar kaki kadi buluh, dadi, 3.

Ta. harêp adruwe pyanak, sa, inan kuñit warangan, tahapakêna, ma. Om nini manik kaki manik, nini lare, mandêga kita ring jro wêtênge syanu, mandaga kita ring peyukoyuan, kadununga ari-ari, sing têka umandêg, 3. ma. Om sanghyang bayu dadyakên lare ring jro wêtêng,

iki pangandêg rajah ruyu, ruyunênta den [11b] sanak kita kabeh, dadi, 3, tambanya marês wadah, dadasar marajah kayeki tirunên.

Nihan patêngêranya yan sadya, dadi manike syanu, sa, nasi putih, kuning, sêlêm, juang pada makêpêl, matatakan don tibah sami, masêkar bungan tibah pada mapasang, pada nggawa porosan, sagênêpa, sami matakêp antuk kau bulu, makatatêlu, magênah di batan umah, gênahe manggawe larene, [12a] ne putih, mandulu kangin, ne kuning mandulu kauh, ne sêlêm mandulu kêlod, mawatês makatêlun lantas balihin, yanya tilêh kamulyanya, pacang dadi, yenya buyêr, kalah sang abalyan, raris kutang ka marga agung, di wuse matanding, nasi ubade tibakin mantra, makatêlung kêpêl, ma. Om sang kama putih saking sudha, kama kuning saking sara, kama irêng saking indra, sing têka pada urip, 3, kedêp siddhi mandi mantranku.

Nihan pamatuh lare ring jro wêtêng, yanya krasa luh têkening mwani, wênang ya lukat, sa, yeh añar bikas têlu, mawadah dadasar cêmêng, sêkar jêpun ne tilêh, têlung katih, galih, 3, bsik, [12b] lêbokakêna ring toya, wus ngamantrain pakinêmin, makêtis masugi pada maping têlu, sisanya dyusakêna uli di sirah, têluh breyokan, ma. Om sanghyang Brahma, anglukat dasa malane syanu, mêtuhana ring irung têngên. ma. Om sanghyang Wisnu anglukat dasa malane syanu, sahananing mala ring ngampru, mêtu adalan ring irung kiwa, ma. Om sanghyang Iswara, anglukat dasa malaning sarìrane syanu, mêtuhana ring pupusuh, mêtu adalan ing irung kalih, lukat ati puróa, iku amalaning sarìra, anggawe tamba abrêsih, dening bañu tan mala, haning lila waraóa, dening bhatara tiga mahasakti, êning, 3.

Nihan pamungkah [13a] lare sukêh tan lêkad, sa, yeh di jun tanêg, mawadah dadasar marajah, inumakêna, sisanya turuhang ring sarìranya, iki rajah dadasar. ma. Om gajah matu mêtu sang rare cili, mêtu, 3, 2, 3. Malih timbal aji yeh di kakocor, inum, sisanya, turuhang ring sarìranya, ma. Om mêtu [13b] yeh ñom, mêtu bañêh, mêtu gêtih, mêtu ring goah sarìrane syanu, têka clakoweng, 3.

Mangandêg ngalabuhang, yan wau mêtu rah, simbuh basangnyane antuk rwaning kayu tuke-tuke. Malih uwapnyane, don subak langa, galih, adas, klabêt, prasama tibakin mantra, ma. Om widyadhara, ingsun masang ngandêg larene syanu, kêt, 3, siddhi swaha. Malih panguwap basange, têkaning sikûikanya, rauh katulang giyingñane, sa, tanah kamulan, tanah ne ngatut di jit tanggun jane, abun paspan, tanah jalikan, campuhakêna ulig, yeh jun tanêg, ma. lamun saking tanah têpen [14a] ujan balês, sakit basange syanu, yan tan sakit tanah têpen ujan balês, tan sakit basange syanu, têka êmpêt waras, 3. kedêp siddhi mandi mantranku.

Pañêsêh ari-ari grita, sa, taluh siyap abungkul, ngêmpug cêpolang ring dadasar, tibakin yeh angêt ne gêmulak, raris inumakêna, taluh ika untal, dadasar ika rinajah, ma. Om sang bhuta angadang, maring gwa garbane syanu, sira sang bhuta tustundung, sira sang bhuta kakawah, sira sang bhuta ari-ari, sira sang bhuta ambah-ambah, kabeh sira sang bhuta, tututin kakanta, sang rare cili, suwe sira sang rare cili, ngantos sira, ring lêmah, bapa babunta, age sira [14b] den agêlis, prapta sang gagak bhirawa, harêpana katêmu maring sira, mêtu 3, cok bor, 3. mudul kadi tikus, angulati lakine, cêlos cuwas, 3. Iki rarajahan dadasare.
Nihan tamba sarab, iñja kawasa, yanya pagontol, sa, Om brahma, Om kul, wuntêng bawang, adas, uyêg, olesakêna.

Ta, yan twara ñak ring nasi, lolohnya, sa, biyu krutuk ne nasak, wuntêng cêkuh, don sandat, 3, bidang, bawang adas, ma. Om di madidih, mulih maring basang madidih, waras waras ring ngiso, yah, 3, kedêp [15a] siddhi mandi mantranku.

Ta. sawan, yan agrah makalêmah, sa, kapkap, isên, bawang, sêmbar raganya makaukud. Yanya êmbêt ñêm, sêmbar wêtêngnya, sa, bangle lan kasuna jangu.

Nihan usug sawan, sa, don kelor munggi, wuntêng bawang, lêngis tanusan, kêpêl awaknya makaukud.
Ta. sawan tangis, sa, obat, pees gadubang, basmakêna bilang sandi, ma. Om sasak sawan kabeh, salwiring sawan salabyanya swaha, mêtu denya sawan kabeh, lah poma.

Tingkahing sawan naga, kliyad-kliyud, tur nguyang, cangkêmnya ciplak-ciplak, layahnya sêler-sêler. Ta, nya, sa, padangalya sakamulan, myana, masui, trikatuka, [15b] wêdakakêna. Maka usugnya, sa, don kelor, kasuna jangu, yeh cuka, tasik têlung kupak, maka lolohnya, sa, gamongan, inggu, cêkuh, 3, iyis, sari kuning, mêñan.

Pangunduran sawan, sa, intaran sakamulan, kasuna jangu, cakcak, pet bangkêtnya, inumakêna, ampasnya wêdakakêna, ma. Om sawan sawiwit, sawan bantang, sawan jêjêt, sawan lilit, sawan lutung, sawan bojog, sawan bukal, sawan têgahan, sawan deûti, acêp-acêpan, kagêsêng denira bhatara Brahma, Om gêsêng, salwiring sawan kabeh, têka gêsêng, 3.

Malih loloh sawan, yanya ngêmbêt ring wêtêng, sa, kapkap, [16a] don paya puwuh, katumbah, kuñit, lunak, uyah, pet bangkêtnya, raris dadah lêpahang, wus embon dêgdêgang, êningnyane inumakêna. Maka sêmbar pusêrnya, sa, inan kuñit, makikih, mêñan, gula jaka, tambusin. maka lolohnya, sa, muntis sakamulan, lunak, bêjêkin uyah, prasama panggangin, kuñite tambusin, kêtan gajih, bangkêtnya inumakêna, ampase anggen sêmbar laranya maka sami. Maka papusêrnya, jêbugarum, jangu, kulit pangi, prasama gêsêng, adêngnya campuhakêna, raris uyêg, prêsin bangkêt kuñit, pees gidubang, tampêl pusêrnya.

Ta. rare êmbêt, yanya [16b] kêbus ring wêtêngnya, sa, buah dalima ne dadah, muñcuk kasimbukan, ne putih, bawang matambus, adas, pulasai, sêpêt-sêpêt, galih jatunya, tahapakêna. Sêmbar sikûikanya, rauh ka tulang giying, tulang cêtik, dening, sa, don ñambu renteng putih, rauhing krikan carangnyane, bawang adas, bras bang. Tutuh irungnya, sa, tuwak kasimbukan, bêjêkin untêng bawang matambus, raris saring, êningnyane tutuhang, nging durungnya nutuhang dayuhin tutuh ika sawêngi.

Nihan patêngêran lare iñja, yanya ngutah mising, nga. iñja pêpêrak, ada kêntêl ada eñceh, ta, sa, akah padang kalamêñca, isin tingkih, bawang [17a] adas, bangkêtnya inum. Yanya bêsêh ring awak mangêbêng-êbêng, rauh ka batis, nga, iñja inggu brahmà, ta., sa, rwaning kasambi têkaning babakanya, pangi, sakamulan, katumbah, isen, gamongan, wêdakakêna.

Yan akuru laranya, nga. iñja pusuh, ta, nya, sa, rwaning pepe, bawang adas, majatu tain kêbo, wêdakakêna.
Malih sasuhuk iñja, sa, yeh asibuh, kêtisin sugiang inum, pada maping 3, ma. ih iñja ong iñja naga, iñja lilit, iñja gantung, aja kita manglaranin i barak, iñja blatuk, iñja gêtih, aja manglaranin i barak, iñja brahma, iñja bañu, aja anglaranin i barak [17b], apan aku wruh ring kadadenta nguni, mêtu kita ring dasar pritiwi, ring dasar kawah agung, ung ang tumurun bhatara Agni, angsêng akuweh iñja, tumurun, ung mang tumurun bhatara Iswara, angurip anambanin i barak, lah ta urip 3, siddhi mandi mantranku. Wêdak iñja, sa, don kalayuan, don têlêng, katumbah, yeh cuka.

Ta. iñja keskes kores, bêngêl gênit, wêdaknya, sa, don ñambu wer, isen, kuñit, katumbah, 3, bêsik, pulasai, sami krusuk, wêdakakêna.

Ta., iñja gatêl, sa, don sotong, panggang, isen, kuñit, katumbah, miñcid dêha, ulig, wêdakakêna.
Wêdak saluwiring [18a] iñja, sa, don basa-basa, panggang, isen, katumbah babolong, sêpêt-sêpêt, samparwantu, trawas, miñcid dêha, wêdakakêna.

Ta, iñja, sa, don paya puwuh, gamongan, isen, katumbah, pulasai, iñja-iñjahan, prasama kikih, ulig, wêdakakêna.

Ta. iñja pagontol mwang bêsêh, sa, ong brahma, ong kul, bawang adas, wêdakakêna.
Malih, ta, iñja pagontol, sa, umbin yangbubu, kulit waluh pahit, tuñjêl, adêngnya uyêg ring pees gadubang, olesakêna laranya.

Ta, iñja bêngka, sa, rwaning paya puwuh, gamongan, kuñit, adêng balulang kêbo, [18b] jatunya, iñja-iñjahan, cakcak, pet bangkêtnya, tahap.

Ta, iñja bêngka, sa, akah biyu gêdang saba, akah bayêm barak, bawang adas, kêtan gajih, tahap.
Ta, iñja mising, sa, pusuh dalima, untêng kuñit, sintok anggen jatu, iñja-iñjahan, pet bangkêtnya, tahap.
Ta, iñja mising, sa, biyu krutuk ne nguda, bungsil ñuh barak, bawang adas, sêpêt-sêpêt, pet bangkêtnya, tahap. Ampasnya anggen uwap, jatonin babakan sêntul, mwang tampêl ring tulang cacêtiknya.

Ta, iñja mising nanah gêtih, sa, isêp nanah, isêp gêtih, babakan tui putih, akah têlêng putih, bawang adas, [19a] miñcid deha, pet bangkêtnya, tahap. Ampasnya anggen uwap.

Ta, iñja tan harêp amangan, sa, muñcuk wadani, muñcuk kasimbukan, muñcuk pañcarsona, kapanggian tis, untêng gamongan, isin tingkih, tahap. Malih, ta, lare watuk, sa, baluntas sakamulan, bawang adas, tahap.
Ta, lare mawatuk, sa, santênkane, asêm lunak, êtum, tahap.

Ta, iñja tiwang sawan, sa, paya puwuh sakamulan, isen, gamongan, bawang adas, inggu, yeh juuk, tahap. ma, ih bhatara Guru, ingsun añaluk larane syanu, ingsun anambanin lare tiwang sawanên, salwiring tiwang sawan, langkuwas [19b] pamunah tiwang, lampuyang pamunah sawan, bawang tambus aku neûti, adas panglêburanta, juuk maka pangurip bayune syanu, apan syanu anak bhatara Guru kapupug kalêbur lara patakane syanu, siddhi waras wastu ya nama swaha.

Ta, sawan tiwang, sa, base tampinan gênêp, kasuna jangu, pakpak, bangkêtnya basmakêna, ma. ih lawas, lawas, ara kami, bhuta lombok, tanu kami, bhuta lomboke to kami, waras, 3, sidhi mantranku.
Yan pulês lêplêp, nga, iñja gagêt, ta, nya, sa, kalampuak, tasik irêng, wêdakakêna.

Ta, iñja grah, mamalêman, sêmbarnya don sêmbung, tasik 3, [20a] kupak, sêmbar raganya kabeh.
Yanya sakit silitnya, tur mêtu rah nanah, nga. iñja kuliran, ta, nya, sa, lublub carang waru, bawang matambus, adas, bras bang, jatonin tain jalati, santên kane, tahapakêna. Maka uwapnya, sa, don kapas taun, bawang adas, sêpêt-sêpêt, pamor, miyeh jun tanêg.

Malih yan mêtu rah ananah tur madidih, nga, iñja sumsum, ta, nya, sa, akah êntal, akah glagah, bawang matambus, adas, sêpêt-sêpêt, bras bang, jatonin tanah batan sanggah kamulan, tahap.

Yan angutah mising, nga, iñja galira, ta, nya. sa, babakan juwêt sakamulan, kêtan iñjin, pada majumput, [20b] bras bang duang jumput, cakcak, bêjêkin bawang matambus, malih prêsin yeh sambuk kalungah, apang bukêt raris dadah, gula makrik ban sidu, di sembene, akikit, raris irag, tahapakna.

Yan lare kuat amangan anginum, nging awaknya brag ngarigis, wêtêngnya kêmbung, nga, iñja gragêt, sa, bañun iñjin, lêngis dêgdêgan, gêtih siap sêlêm, pada keh takêhnya, raris campuang, irag, raris pakinêmin, nging dewasain nangkan kajêng kliwon, makinêm ping têlu maka sañja, ma, Om limur ring ati, muwaras, 3, Om muryang, mursyah, 3.

Pamuug lare bêsêh, sagênahnya mwang iñja, sa, don kapaspasan, [21a] don bamabang, adas, ulig, wus amantra urapakêna ring bulun siap, ma, Om prawatêk dewata paum, bhatara Guru nora ditu, sing têka wurung, 3. lêkasakêna, kawasa.

Malih yanya bêsêh socanya, apang êda lamur, mwang kutikan, sa, babakan juuk linglang, mwang kulitnya, buahnya, anggen jatu, isin tingkih jêntung, kuñit ayis, ulig agigis, pakpak raris sêmbar, ma. Om batu putih, tumbuh di têngah sagarane, gêtih mapupul, bañêh mapupul, têka punah, 3, syah galah apadang.
Malih, ta, nya, sa, umah kalisasuan, untêng bawang, adas, ulig, urapakêna, japain, [21b] mantranya kadi ring arêp.

Ta. iñja brahma, sa, tanah panasar waton, bêjêk ring yeh añar, inum, ma, ih rare anêmu syah, brahma muksah, iñja muksah, muksah iñjane syanu, têka muksah, 3.

Yanya uyang sada sêbuh awaknya, nga, iñja lêkêd, ta, nya, sa, sembung ati, untêng bawang, adas, tasik arêng, jatunya, bênang pêlung sacêngkang, lêbokakêna ring lolohe, raris bêjêk, tahapakêna.

Ta, iñja leplep, sa, bawang tunggal, 3, bêsik, goreng aji lêngis tanusan, olesakêna, wus maoles, simbuh aji don undis, don sidawayah, mañahñah, [22a] katumbah, 3, bêsik, sêmbar.

Yan ring sirah mananah, nga, iñja wawatih, ta. nya, sa, akah tampak liman, akah siligui luh muani, akah padang lêpas, akah padang blulang, bayêm lalahan, isêp nanah isêp gêtih, kapanggian tis, sêpêt-sêpêt, cakcak raris tambus, tahapakêna.

Yanya madidih tainya, tur ya putih, rauhing tainya, nga, iñja ujan, ta, sa, iñja ilut, bawang adas, inum.
Yanya barak tainya, nga, iñja turut, ta, nya, sa, akah bayêm barak, bawang adas, kêtan gajih, tahapakêna. Maka sêmbar basangnya, mwang tulang giyingnya, rauh ka sikûikanya, sa, bras mês, batun nangka bubuh, [22b] sêkar jêpun, bawang adas, isin tingkih.

Yanya grah awaknya, tur bêngka wêtêngnya, mwah pajêlêjêh awaknya, ika, nga, iñja turut kambuh, ta, nya, sa, don lima, katumbah, uyah, sêmbar mak kabeh, ma. Om ang mursyah, 3, swaha.

Yanya grah awaknya, tur ya kiyad-kiyud, awaknya biru, rauh ka soca, nga, iñja naga, ta, nya, sa, sintok mapanggang, bras bang, wêdakakêna ring raganya sami, maka tamba inumnya, sa, akah pepe, akah êntut balu, bawang adas, tahapakêna.

Yan barak muñcuk layahnya, ika, nga, iñja kaliaga, sa, ulêd biu, santên kane, damuh, tambus, suba embon, prês, campuhin yeh [23a] tombong, tahapakêna.

Ta, lare anangis tur pêjêt, krik wêtêng lêmah, tulis tundunya, aji pamor, mantranya tinulis, ma. a. 3, alimah-alimuh, 3, swaha, 3, mursyah, 3, galang apadang.

Ta, lare kêlar ngutah, ngluah twara êmbang sadina, ika, nga, iñja sawan sarab riyak, ta, nya, sa, cêkuh, kuñit, katumbah, majakêling, uyah, cakcak, raris tambus, tahap. Maka simbuh ulun atinya, sa, buah jêbug, mapanggang, lan sintok.

Ta, iñja curêk, sa, kuñit warangan, kasuna jangu, ulig, pet bangkêtnya, raris tum, tutuh kupingnya.
Ta, curêk, sa, inan kuñit matambus, kulit buah [23b] jêbug, tutuh kupingnya.

Ta, lare siksik, sa, kraras biu kayu, malih batune di tengah tukade, toktok ditu jalan mula, olih pada timpalnya kêpihannyane juang, lablab apang lêpah, isen kapur, 3, iyis, donnya, 3, bidang, simbuh ngasai, mwang sugiyang.

Yen siksike ngambah ka mata, haywa nglablabina tambane kadi ajêng, wênang anggen pupur muanya, mwah papilis alisnya dening bungan pucuk lamba, rajah kadi iki.

Malih, ta. siksik, sa, don bungkak nyingnying, lublub tingkih, sêmbar ring gênahing laranya, ma, Om sêlêr-sêlêr silalar, arêp akukubon, ênduh kita da ditu, [24a] don bungkak nyingnying, lublub tingkih, angundurana kita, muksah kita, muksah, waras, 3.

Ta, lare pêcehan, tan êmbang, tur malompo-lompo, sa, gêtih siap biying, matunu, wus lêbêng, uyêg mapêpês, yeh juuk mapanggang, urapakêna, ma. pandusanira bhatari Durga, kinabur tanana lêtuh.

Ta, mata rusak, sa, mênuh sakamulan, galih 21 bêsik, ulig, olesakêna, ma. angadêg tejan matane syanu, lunggahing gadung sêkaring sempol, maka pangundur anêmu mundur kita, pritiwi kabeh, iridakêna sanak putunira kabeh, têka luwar, 3.

Iki pamlasan rare, nga, yanya sêdêng larene mabêlas, wus [24b] mangkêp wulananya, mwah wotonanya sêdêng bêlas, samalih dinane mabêlas, wênang anuju tulus, mwang guru ning was, nga, sa, yeh mawadah sibuh, lêbokakêna sêkar jêpun, 3, katih ne tilêh, wusnya ngamujain toya ika, katisang aji sêkar jêpune, ne akatih, anggen ka pipis, mangêtisin larene, maka têlung katih, anggon bungane, pada mapisan, dadi makêtis pang 3, smalih wus makêtis, wusan larene manginum, ping 3, raris suginin ping 3, wusnya sisahang toya ika akêdik, pacang mauyêg gulane, jatunin pamor, pacang mangolesin muñcuk ñoñone, wusanya turuhin [25a] sapisan, uli di sirah larene, antuk yeh ane di sibuhe, malih sêkar jêpune sibak pah dua, ne akatih, sêkarin kuping larene, pada masibak, ne duang katih malih blasang, bok larene gantungin akatih, plangkiranya akatih, iki pujanya ma. meh wibuh, 2, meh biu, aja ta sira eang, ring ingsun, ingsun asasanan awak sarìra kami, poma, 3, sira arin ingsun, tan engêt ring susuning ibu, poma, 2.

Nihan mantran cêkehan, sa, wênang, ma. ura-urêk gatêlku mati, hêêp, 3. Iki kakambuh, linggan bhatara, sa, lontar rinajah, sêmbar dening trikatuka, gantungakêna [25b] luhuring aturu kawasa, buntil ing arêp kawasa, iki ta rajahan lontar iki. puput.

Kaketus saking: Sastra Unud

Satua I Sugih Teken I Tiwas


Satua I Sugih Teken I Tiwas


Ada tuturan satua I Sugih Teken I Tiwas. I Sugih ia sugih pesan, nanging demit. Tur ia iri ati, jail teken anak lacur. Liu anake tusing demen teken I Sugih. 
I Tiwas buka adane tiwas pesan, nanging melah solahne, tusing taen jail teken timpal. Sai-sai I Tiwas ka alase ngalih saang lakar adepa ka peken.
Nuju dina anu I Tiwas kumah I Sugihe ngidih api. Ditu ngomong I Sugih, “Ih Tiwas, alihin ja icang kutu! Yan suba telah nyanan upahina baas.” I Tiwas ngalihin kutun I Sugihe, suba tengai mara suud. I Tiwas upahina baas acrongcong. Ia ngencolang mulih, lantas baase ento jakana. 
I Sugih jumahne masiksikan, maan kutu aukud. Ngenggalang ia kumah I Tiwase, laut ngomong kene, “Ih Tiwas, ene icang maan kutu aukud. Jani mai ulihang baas icange I tuni.” Masaut I Tiwas, “ Yeh, baase I tuni suba jakan tiang.” Masaut I Sugih, “Nah, ento suba aba mai anggon pasilih!”
Nasine ane suba ngantiang lebeng ento juanga. Kayang kuskusane abana baan I Sugih. Nyananne buin teka I Sugih laut ngomong, “Ih Tiwas, I tuni bena nyilih api teken saang. Api teken saang icange ento patut manakan. Jani mai aba panak apine teken saang icange ento!”
Ditu lantas apin I Tiwase juanga baan I Sugih. Tekening saangne apesel gede masih juanga, I Tiwas bengong ngenehang lacurne buka keto.
Maninne I Tiwas tundena nebuk padi baan I Sugih. Lakar upahina baas duang crongcong. I Tiwas nyak nebuk kanti sanja mara pragat. Upahina ia baas, laut encol mulih lakar nyakan. I Sugih jumahne nyeksek baasne, maan latah dadua. Ditu encol ia kumah I Tiwase. Suba teked laut ngomong, “Ih Tiwas, ene baase enu misi latah dadua. Jani ulihang baas icange. Yan suba majakan, ento aba mai!” Suud ia ngomong keto, lantas jakanan I Tiwase juanga. Kayang payukne masih juanga baan I Sugih.
Sedek dina anu I Tiwas luas ka alase, krasak-krosok ngalih saang. Saget teka sang kidang tur ngomong, “Ih Tiwas, apa kalih ditu?” Masaut I Tiwas tur nasarin pesan, “Tiang ngalih saang teken paku.” “Lakar anggon apa ngalih paku?” Masaut I Tiwas, “Lakar anggon tiang jukut.” “Ih Tiwas, lamun nyai nyak nyeluk jit nirane, ditu ada pabaang nira teken nyai!”
Ditu lantas seluka jit kidange. Mara kedenga, bek limane misi mas teken slaka. Suud keto sang kidang ilang. I Tiwas kendel pesan lantas mulih. Teked jumah ia luas ka pande. Nunden ngae gelang, bungkung teken kalung. I Tiwas jani sugih liu ngelah mas slaka. Makejang pianakne nganggo bungah, magelang, mabungkung, makalung mas. Lantas ia pesu mablanja.
Ditu tepukina I Tiwas teken I Sugih. Ia jengis delak-delik ngiwasin pianakne I Tiwas. Maninne I Sugih ka umahne I Tiwas matakon, “Ih Tiwas, dija nyai maan slaka liu?” Masaut I Tiwas, “Kene mbok, ibi tiang ka alase ngalih lakar jukut. Saget ada kidang, nunden nyeluk jitne. Lantas seluk tiang, ditu maan mas teken slaka.” Mara keto I Sugih ngencolang mulih.
Maninne I Sugih ngamalunin luas ka alase. I sugih nyaru-nyaru buka anake tiwas. Ditu ia krasak-krosok ngalih saang teken paku. Saget teka sang kidang, tur matakon, “Nyen ento krasak-krosok?” Masaut I Sugih sambilanga maakin sang kidang, “Tiang I Tiwas, uli puang tiang tuara nyakan.” I Sugih klebet-klebet bayune kendel pesan. Masaut sang kidang, “Ih Tiwas, mai dini seluk jit nirane!” Mara keto lantas seluka jit kidange ento.
Mara macelep limanne, lantas kijem jit kidange. I Sugih paida abana ka dui-duine. I Sugih ngeling aduh-aduh katulung-tulung. “Nunas ica, nunas ica, lebang tiang! Tiang kapok, tiang kapok!”
Di pangkunge I Sugih mara lebanga. Ia pepetengan, awakne matatu babak belur. Di subane inget, ia magaang mulih. Teked jumahne lantas ia gelem makelo. Keto upah anake loba tur iri ati.

Minggu, 27 Mei 2012

Silabus Teori Sastra Bali



1.      Identitas Mata Kuliah
Nama Mata Kuliah:    Teori Sastra Bali
Kode Mata Kuliah:     MKBKI 04
Bobot SKS:               2 SKS
Jenjang/Semester:       S1.2.IV.02
Program Studi:           Pendidikan Bahasa dan Sastra Agama Hindu
Prasyarat:                   Mahasiswa sudah mempunyai pengetahuan dan pemahaman dasar mengenai teori
                                  kesusastraan.
Dosen/Kode Dosen:   I Wayan Jatiyasa, S.Pd (DH)

2.      Tujuan
Setelah selesai perkuliahan ini mahasiswa diharapkan memiliki pengetahuan, mengenai: (1) lingkup ilmu sastra: teori sastra, kritik sastra, dan sejarah sastra serta hubungan antara ketiganya, (2) pengertian (pengertian:  (a) secara etimologis, (b) para ahli, (c) pengertian sastra Bali, (d) tujuan mempelajari sastra Bali) dan hakikat sastra, (3) klasifikasi sastra Bali ((a) berdasarkan kondisi empiris dan pragmatis,                          (b) berdasarkan cara, teknik, atau tradisi penyajian, (c) berdasarkan bentuk/struktur penulisan, (d) berdasarkan struktur corak dan waktu pertumbuhkembangannya),  (4) struktur pembangun karya sastra ((a) unsur instrinsik dan ekstrinsik puisi, (b) unsur instrinsik dan ekstrinsik prosa, (c) unsur instrinsik dan ekstrinsik drama), (5) teori-teori sastra, dan (6) aliran-aliran sastra. Selain itu, diharapkan mahasiswa memiliki keterampilan menganalisis jenis karangan sesuai pendekatan yang telah dipelajarinya dan memiliki sikap yang baik terhadap perkembangan teori dan karya sastra dalam membina sikap berbahasa dan bersastra yang baik bagi para mahasiswa sebagai calon guru dan atau/ guru.

3.      Deskripsi Mata Kuliah
Mata kuliah ini membahas tentang pengetahuan dan pemahaman (1) lingkup ilmu sastra: teori sastra, kritik sastra, dan sejarah sastra serta hubungan antara ketiganya,   (2) pengertian dan hakikat sastra, (3) klasifikasi sastra Bali, (4) struktur pembangun karya sastra, (5) teori-teori sastra, dan (6) aliran-aliran sastra.
4.      Pendekatan Pembelajaran
a.       Pendekatan           :  Ekspositoris, komunikatif, persuasif, analitik, dan
                              apresiasif
b.      Metode                  :  Ceramah, tanya-jawab, diskusi, inkuiri, studi pustaka,
                              studi lapangan, dan latihan.
c.       Tugas                     :  Individual mandiri (TAS), dan kelompok
d.      Media                    :  Laptop, diktat, white board, spidol, dan naturalisasi
                              media

5.      Kriteria Evaluasi
Ø   Kehadiran 80%
Ø   Absensi
Ø   Tugas Individual (TAS)
Ø   Tugas Kelompok
Ø   UTS
Ø   UAS
Ø   PAP       :  1T+1UTS+2UAS
              4

6.      Rincian Materi Perkuliahan Tiap Pertemuan

Pertemuan
Pokok Bahasan
1
Tujuan mata kuliah, ruang lingkup mata kuliah, kebijakan pelaksanaan perkuliahan, kebijakan penilaian hasil belajar, tugas yang harus diselesaikan, buku ajar yang digunakan dan sumber lain, dan hal-hal esensial dalam pelaksanaan perkuliahan.

2
Lingkup ilmu sastra: teori sastra, kritik sastra, dan sejarah sastra serta hubungan antara ketiganya.
(Meliputi: (1) lingkup ilmu sastra, (2) pengertian teori sastra, kritik sastra, dan sejarah sastra, dan (3) hubungan teori sastra dengan kritik sastra dan sejarah sastra).

3,4
Pengertian dan hakikat sastra
(Pengertian meliputi: (1) pengertian sastra secara etimologis, (2) pengertian sastra menurut para ahli, (3) pengertian sastra Bali, dan (4) tujuan mempelajari sastra Bali).



Pertemuan
Pokok Bahasan
5,6
Klasifikasi sastra Bali
Klasifikasi berdasarkan: (1) kondisi empiris dan pragmatis, (2) cara, taknik atau tradisi penyajian, (3) bentuk/struktur penulisan, (4) struktur corak dan waktu pertumbuhkembangan.

7
Ujian Tengah Semester (UTS)
8,9
Struktur pembangun karya sastra
Meliputi: (1) unsur instrinsik dan ekstrinsik puisi, (2) unsur instrinsik dan ekstrinsik prosa, dan (3) unsur instrinsik dan ekstrinsik drama.

10,11
Teori-teori sastra
Meliputi teori pendekatan sastra: (1) objektif, (2) ekspresif, (3) mimetik, dan (4) pragmatik.

12,13
Aliran-aliran sastra
Meliputi: (1) supernaturalisme dan naturalisme serta idealisme dan materialisme, (2) aliran idealisme dan materialisme serta aliran lain dalam sastra, dan (3) aliran eksistensialisme dalam karya sastra.

14
Ujian Akhir Semester (UAS)



7.      Sumber Buku
a.      Buku Utama
Antara, I Gusti Putu. 1983. Teori Sastra. FKIP, Universitas Udayana: Singaraja.

Antara, I Gusti Putu. 2005. Sastra Bali Purwa. Sebuah buku pengajaran Sastra Bali Purwa D2 PGSD (Kelas Konsentrasi), FIP IKIP Negeri Singaraja.

Antara, I Gusti Putu. 2008. Prosa Fiksi Bali Tradisional. Singaraja: Yayasan Gita Wandawa.

Darma, Budi. 2007. Bahasa, Sastra dan Budi Darma. Kumpulan Tulisan Menandai 70 Tahun Prof. Budi Darma, Ph.D. Surabaya: JP BOOKS.

Fananie, Zainuddin. 1982. Telaah Sastra. Surakarta: Muhamadiyah University Press.

Gautama, Wayan Budha. 2007. Kasusastraan Bali. Cakepan Panuntun Mlajahin Kasusastraan Bali. Surabaya: Paramita.

Hartoko, Dick. 1986. Pengantar Ilmu Sastra (Terjemahan). Jakarta: Gramedia.

Luxemburg, et.al. 1982. Pengantar Ilmu Sastra. Terjemahan Dick Hartoko. Jakarta: Gramedia.

Semi, M. Atar. 1988. Anatomi Sastra. Padang: Angkasa Raya.

Sukada, Made. 1987. Beberapa Aspek tentang Sastra. Denpasar: Penerbit Kayumas & Yayasan Ilmu dan Seni Lesiba.

Sumardjo, Jakob dan Saini, K.M. 1991. Apresiasi Kesusatraan. Jakarta: Gramedia.

Tarigan, Henry Guntur. 1986. Prinsip-prinsip Dasar Sastra. Bandung: Angkasa.

Teeuw, A. 1983. Membaca dan Menilai Sastra. Jakarta: Gramedia.

Teeuw, A. 1987. Sastra dan Ilmu Sastra. Jakarta: Pustaka Jaya.

Tim Penyusun. 2005. Kasusastran Bali. Denpasar: Dinas Kebudayaan Provinsi Bali.

Tjahjono Libertus, T. 1986. Sastra Indonesia: Pengantar Teori dan Apresiasi.Ende, Flores: Nusa Indah.

Wellek, Rene dan Austin Warren. 1989. Dasar-dasar Teori Sastra. Jakarta.

Wellek, Rene dan Austin Warren. 1986. Teori Kesusastraan (Diindonesiakan Melami Budianta).

Wisnu, I Wayan Gede. 2005. Sejarah Kajian Sastra Bali. Sebuah Pengantar. Denpasar: FPBS, IKIP PGRI Bali.


b.      Referensi
Arya, Putu. 1983. Apresiasi Puisi dan Prosa. Ende Flores: Nusa Indah.

Bagus, I Gusti Ngurah dan I Ketut Ginarsa. 1978. Kembang Rampe Kasusastran Bali Anyar. Wewidangan 2. Buku I. Singaraja: Balai Penelitian Bahasa.

Effendi. S. 1982. Bimbingan Apresiasi Puisi. Jakarta: Tangga Mustika Alam.


Santosa, Wijaya Heru dan Sri Wahyuningtyas. 2010. Pengantar Apresiasi Prosa. Surakarta: Yuma Pustaka.

Nurgiyantoro, Burhan. (2000). Teori Pengkajian Fiksi. Yogyakarta: Gajah Mada 10 University Press.






STKIP Agama Hindu Amlapura
Ketua,



DRS. I WAYAN GAMA, M.Si
NIP 19611231 198803 1 010

Amlapura, 20 Pebruari 2012
Dosen Pengampu Mata Kuliah,




I WAYAN JATIYASA, S.Pd