Aksara, Basa, lan Sastra Bali

"Om Swastyastu, swasti prapta aturang titiang majeng ring para sameton blogger sami, durusang macecingak ring blog titiang, pinaka anggen jalaran masadu wirasa, mogi-mogi wenten pikenohnyane"
Tampilkan postingan dengan label Pupulan Satua Bali. Tampilkan semua postingan
Tampilkan postingan dengan label Pupulan Satua Bali. Tampilkan semua postingan

Jumat, 05 Oktober 2012

Pan Angklung Gadang (1)


           Kacrita koné di Désa Anu, ada anak madan Pan Angklung Gadang. Yén jemak digoba jlemané mula bocok, yén dijejeleg tusing masi lanjar tuah sada ngrengked paukudané. Ia mapi-mapi belog, mirib cara anak tuara nawang kangin kauh, sakéwala yén tlektek dayanné kerepan tekén bulun méng, cendek, tusing kalah baan metukin wiréh dayané Mamungkling . Pan Angklung Gadang ia koné mamarekan di purian.
            Kocapan sedek dina anu, Ida Anaké Agung mapikayun lakar lunga ka gunung, tumuli ngandikain Pan Angklung Gadang, “Bapa, Pan Angklung Gadang, gelah jani lakar luas ka gunung, kema Bapa ngétéh-étéhin jaran gelahé apang énggal!”
            “Inggih, sapangandikan Cokor I Déwa titiang sairing,” kéto atur Pan Angklung Gadang, nglaut bangun ngénggalang nyemak jaran palinggihané, tur kaétéh-étéhin kapasangin kekepuh, kundali, ambed ikut muah canggah bias. Makejang totonan pada mablongsong slaka. Disubané pragat, lantas Pan Angklung Gadang matur, “Inggih, Ratu Déwa Agung, puniki sampun puput antuk titiang, durusang Cokor I Déwa munggah!”
            Anaké Agung lantas ngamunggahin kuda tur sasubanné malinggih di tundun jarané buin ngandika, “Bapa, Pan Angklung Gadang, kema jemak pacanangan gelahé, jalan jani Bapa luas ka gunung iringang anaké buka gelah!”
            “Inggih, sandikan Cokor I Déwa.” Kéto aturné Pan Angklung Gadang. Ditu lantas Ida Anaké Agung manglinggihin jaran maalon-alonan, kairing baan Pan Angklung Gadang negen kompék pacanangan.
Gelisin satua, pamargin Ida Anaké Agung manglinggihin kuda kairing olih Pan Angklung Gadang, suba koné joh ngliwat désa, sagét macepol blongsong ambed ikut jarané, nanging tusing duduka tekén Pan Angklung Gadang. Kacrita jani suba koné di gunung, tumuli Ida tedun sakéng kudané tur kacingakin kudané makocogan pesu peluh. Wau kawaspada olih Ida, kandugi kacingak panganggén kudané kuang, blongsong ambed ikutné kecong, raris Ida ngandika, “Ih, Bapa Pan Angklung Gadang, sawiréh Bapa majalan dorian, tusing ké Bapa nepukin blongsong ambed ikut jarané kecag?”
Matur Pan Angklung Gadang, “Inggih Ratu Déwa Agung, wantah kantenang titiang, sakéwanten tan wénten purun titiang ngambil punika, santukan durung wénten pangandikan Cokor I Déwa.” Mara kéto aturné Pan Angklung Gadang, ngandika Ida Anaké Agung sada bangras tekén Pan Angklung Gadang, “Dong, Bapa Pan Angklung Gadang, nguda sih Bapa belog pesan. Suba tepukin Bapa slakané ulung, nguda tusing ada keneh Bapané nuduk, nagih orahin dogén. Nah, mani puan, yén Bapa ngiringang gelah, lamun ada macepol uli jarané, duduk men énggalang, penpen di kompéké!”
“Inggih, sapangandikan Cokor I Déwa titiang sairing.”
Tan kacrita Ida Anaké Agung di gunungé, jani suba lingsir, raris Ida Anaké Agung mapakayunan pacang mantuk saha ngandikain parekan, “Bapa, Pan Angklung Gadang, tragianang jarané, étéh-étéhin, gelahé lakar mulih né jani!”
Pan Angklung Gadang matur, “Inggih.” Laut bangun ngénggalang nyemak jaran tur kaétéh-étéhin. Di subané pragat, lantas ia matur, “Inggih Ratu Déwa Agung, puniki sampun puput antuk titiang mayasin kudan Cokor I Déwa, durusang munggah!” Lantas koné Ida Anaké Agung nglinggihin kuda adéng-adéng kairing baan Pan Angklung Gadang negen kompék pacanangan.
Kacrita suba koné jani rauh di tepin désané, sagét ada pacepolpol ulung uli di jarané. Mara tepukina tekén Pan Angklung Gadang, tusing nolih buin laut koné éncol duduka tur kapenpen ka kompék pacanangané, tur kategen laut majalan. Nglanus pamargan Ida, critanan sagét suba rauh di bancingah, raris tedun Ida saking kuda saha mangraris ka purian. Kompéké ané tegena baan Pan Angklung Gadang lantas timbalina tekén panyeroané tur kagenahang di plangkan ambéné. Pan Angklung Gadang ngembusin étéh-étéh jarané nglaut nyutsut peluhné.
Kacrita jani Ida Anaké Agung malinggih di plangkané makayunan ngrayunang sedah, laut Ida ngungkabang kompék. Wau ungkabang Ida, tengkejut Ida nyingakin kompék pacanangané bek masegseg misi tain jaran. Ida Anaké Agung kamemegan, ngraris menggah piduka saha nauhin Pan Angklung Gadang.
Égar kenehnyané Pan Angklung Gadang parek masila tiding, kasengguh lakar kaicén lungsuran. Mara ia masila tur nunas lugra lantas Ida Anaké Agung ngadeg nglaut ninjak tendas Pan Angklung Gadangé, kadulurin pangandika banggras, “Kaki kléwaran ibané ngajahin sangkan bisa iba menpenin kompék gelahé tain jaran?” Mara amonto Ida ngandika, buin ningtingan cokor ukuh ninjak, énggalan kagelut cokor Idané tekén Pan Angklung Gadang sambilanga matur sisip, “Inggih Ratu Déwa Agung, duaning Cokor I Déwa ngandikain titiang, “Lamun ada ulung uli di jarané, duduk nyen, penpen di kompéké!” Asapunika pangandikan Cokor I Déwa ring titiang. Sané i wau wénten kantenang titiang macepol saking kudané, raris duduk titiang tur genahang titiang ring kompék pacanangané. Inggih sané mangkin, yéning titiang kabaos sisip, durusang puputang titiang né mangkin!”


Senin, 28 Mei 2012

Satua I Sugih Teken I Tiwas


Satua I Sugih Teken I Tiwas


Ada tuturan satua I Sugih Teken I Tiwas. I Sugih ia sugih pesan, nanging demit. Tur ia iri ati, jail teken anak lacur. Liu anake tusing demen teken I Sugih. 
I Tiwas buka adane tiwas pesan, nanging melah solahne, tusing taen jail teken timpal. Sai-sai I Tiwas ka alase ngalih saang lakar adepa ka peken.
Nuju dina anu I Tiwas kumah I Sugihe ngidih api. Ditu ngomong I Sugih, “Ih Tiwas, alihin ja icang kutu! Yan suba telah nyanan upahina baas.” I Tiwas ngalihin kutun I Sugihe, suba tengai mara suud. I Tiwas upahina baas acrongcong. Ia ngencolang mulih, lantas baase ento jakana. 
I Sugih jumahne masiksikan, maan kutu aukud. Ngenggalang ia kumah I Tiwase, laut ngomong kene, “Ih Tiwas, ene icang maan kutu aukud. Jani mai ulihang baas icange I tuni.” Masaut I Tiwas, “ Yeh, baase I tuni suba jakan tiang.” Masaut I Sugih, “Nah, ento suba aba mai anggon pasilih!”
Nasine ane suba ngantiang lebeng ento juanga. Kayang kuskusane abana baan I Sugih. Nyananne buin teka I Sugih laut ngomong, “Ih Tiwas, I tuni bena nyilih api teken saang. Api teken saang icange ento patut manakan. Jani mai aba panak apine teken saang icange ento!”
Ditu lantas apin I Tiwase juanga baan I Sugih. Tekening saangne apesel gede masih juanga, I Tiwas bengong ngenehang lacurne buka keto.
Maninne I Tiwas tundena nebuk padi baan I Sugih. Lakar upahina baas duang crongcong. I Tiwas nyak nebuk kanti sanja mara pragat. Upahina ia baas, laut encol mulih lakar nyakan. I Sugih jumahne nyeksek baasne, maan latah dadua. Ditu encol ia kumah I Tiwase. Suba teked laut ngomong, “Ih Tiwas, ene baase enu misi latah dadua. Jani ulihang baas icange. Yan suba majakan, ento aba mai!” Suud ia ngomong keto, lantas jakanan I Tiwase juanga. Kayang payukne masih juanga baan I Sugih.
Sedek dina anu I Tiwas luas ka alase, krasak-krosok ngalih saang. Saget teka sang kidang tur ngomong, “Ih Tiwas, apa kalih ditu?” Masaut I Tiwas tur nasarin pesan, “Tiang ngalih saang teken paku.” “Lakar anggon apa ngalih paku?” Masaut I Tiwas, “Lakar anggon tiang jukut.” “Ih Tiwas, lamun nyai nyak nyeluk jit nirane, ditu ada pabaang nira teken nyai!”
Ditu lantas seluka jit kidange. Mara kedenga, bek limane misi mas teken slaka. Suud keto sang kidang ilang. I Tiwas kendel pesan lantas mulih. Teked jumah ia luas ka pande. Nunden ngae gelang, bungkung teken kalung. I Tiwas jani sugih liu ngelah mas slaka. Makejang pianakne nganggo bungah, magelang, mabungkung, makalung mas. Lantas ia pesu mablanja.
Ditu tepukina I Tiwas teken I Sugih. Ia jengis delak-delik ngiwasin pianakne I Tiwas. Maninne I Sugih ka umahne I Tiwas matakon, “Ih Tiwas, dija nyai maan slaka liu?” Masaut I Tiwas, “Kene mbok, ibi tiang ka alase ngalih lakar jukut. Saget ada kidang, nunden nyeluk jitne. Lantas seluk tiang, ditu maan mas teken slaka.” Mara keto I Sugih ngencolang mulih.
Maninne I Sugih ngamalunin luas ka alase. I sugih nyaru-nyaru buka anake tiwas. Ditu ia krasak-krosok ngalih saang teken paku. Saget teka sang kidang, tur matakon, “Nyen ento krasak-krosok?” Masaut I Sugih sambilanga maakin sang kidang, “Tiang I Tiwas, uli puang tiang tuara nyakan.” I Sugih klebet-klebet bayune kendel pesan. Masaut sang kidang, “Ih Tiwas, mai dini seluk jit nirane!” Mara keto lantas seluka jit kidange ento.
Mara macelep limanne, lantas kijem jit kidange. I Sugih paida abana ka dui-duine. I Sugih ngeling aduh-aduh katulung-tulung. “Nunas ica, nunas ica, lebang tiang! Tiang kapok, tiang kapok!”
Di pangkunge I Sugih mara lebanga. Ia pepetengan, awakne matatu babak belur. Di subane inget, ia magaang mulih. Teked jumahne lantas ia gelem makelo. Keto upah anake loba tur iri ati.

Minggu, 27 Mei 2012

PANGANGON BEBEK


Ada katuturan satua pangangon bebek madan Pan Meri. Sangkal ia madan Pan Meri, kerana dugase i malu ia liu gati ngelah memeri utawi panak bebek. Sakewala lacur tusing dadi kelidin, panyatakan merine mati kena gering. Enu kone masisa buin aukud sada merine ento ane paling bengil tur berag.

 Ento jani kapiara baan Pan Meri. Semengan nyanjaang epot Pan Meri ngenang amah-amahan merine bengil ento. Di kengkene ka telabahe abana masileman apang nyak kedasan goban merine buin abedik.




Merine bengil ento masih jemet pesan teken Pan Meri. Yening Pan Meri nuju ngarit jeg nutug di durine sambila munyi kwek….kwek…. kwek….! Bagia atine Pan Meri ngelah ubuhan jemet buka keto. Diastun tuah aukud turin bengil sakewala mawiguna pesan marep Pan Meri.

Kacerita galahe suba sanja. Pan Meri lakar ngemaang amah merine Pan Meri lantas ngaukin ri…ri….ri…ri…! Nanging merine tuara ada. Sengap paling Pan Meri mengalihin kema mai masih tuara tepukina. Pan Meri lantas nuluh telabah ngalihin sambila mangaukin, naler masih tuara ada. Kanti suba sandikala Pan Meri ngalihin tusing masih tepukina merine.

“Uduh….Dewa ratu. Dija ya merin titiange. Dadi bisa tusing ada, kija lakuna malali. Len suba sandikaon buin kejep dogen suba peteng sinah lakar tusing tepuk apa!” Uyang paling kone Pan Meri sada sedih merine tuara tepuka.

Saget nangked kone Pan Meri di tanggun telabahe beten punyan asem, ada batu gede. Ditu kocap tongose tenget tur pingit. Sedek bengong Pan Meri, jeg teka anak gede selem, siteng tur tangkahne mabulu. Paliatne nelik tur gigine rangap macaling. Pan Meri kesiab takut nagih malaib sakewala batisne lemet awakne ngetor. Anake gede selem ento maakin Pan Meri.
“Suba sandikaon adi enu masih kema mai. Apa kalih dini, Pan Meri?” keto omongne I gede selem.
Ngejer Pan Meri nyautin, “Icang ngalih merin icange. Suba sanja konden mulih. Pedalem, icang ngelah meri tuah aukud!”
“Ooh…keto. Mula saja tuni sanjane ada meri mai ngelangi. Nah jani jemakanga ja, antiang dini!”
I gede selem maselieb ka durin batune. Pan Meri mara ningeh keto prajani ilang takutne. Kendel atine buin bakata merine. Suba keto teka I gede selem ngaba meri, bulune alus awakne kedas tur jangih pesan munyine.
“ene merine, Pan Meri?”
“Tidong, meri icange anak bengil!”
Buin I gede selem mesuang meri. Jani merine mokoh tur kedas nyalang. Yen adep sinah bakal maal payu.
“Ane ene merine?”
“Tidong, meri icange berag tur bengil!”
Kacarita suba liu pesan I gede selem mesuang memeri. Sakewala Pan Meri setata ngorahang tidong, kerana mula saja merine makejang ento tidong merine Pan Meri. Suba keto I gede selem buin ngomong.
“Beh…adi makejang tidong. Lamun keto aba suba makejang merine ento!”
“Aduh…, icang tusing bani, ento tusing icang ngelah. Meri icange tuah aukud, berag tur bengil!” masaut Pan Meri.

“Ne mara jadma patut. Tumben jani kai nepuk jadma buka Pan Meri. Eda takut…, merine bengil ento mula kai ane ngaba. Nah.., duaning Pan Meri maparisolah sane patut tur tusing loba, kai jani ngemaang meri buin aukud. Melahang ngubuh apang bisa nekaang hasil. Ne jani aba merine mulih!”

Tan sipi kendelne Pan Meri nepukin merine mulih. Mare keto saget I gede selem ilang tur di samping batune gede ada meri buin aukud. Pan Meri ngaturang suksma tur nglantas mulih ngaba meri dadua.

Kacerita meri Pan Meri suba mataluh makelo-kelo mapianak. Liu pesan jani Pan Meri ngelah meri. Ia jani dadi sugih ulian madagang memeri. Keto yening dadi jadma maparisolah utawi malaksana patut, tusing loba cara Pan Meri, sinah kapaica wara nugrah sane nekaang bagia.


Kaketus saking: Group Wija Kasaur

Selasa, 03 April 2012

Satua Cicing I Rakrek Sakti


I Rakrek Sakti




 CICING I RAKREK SAKTI
 
         Ada tuturan satua, Sang Prabu madeg nata di jagat Garbajana. Ida seneng pesan maboros, ento awanan sadina-sadina ida masusupan ka tengah alasé, kairing juru borosé muah para panjakidané. Ida madué cicing sakti. Ané kaadanin I Rakrék Sakti. Krana bulunne belang rakrék, layahne masih rakrék tur tusing bisa ngoyong.
 Yening sang Prabu sedek maboros  ka alasé, makejang buroné pada jerih tur malaib ngalih tongos mengkeb. Nanging, I Rakrék Sakti tuah nyilapin enjek-enjekan buroné. Juru borosé nutug pajalanné uli duri. Sagét tepukina buroné suba mati. Ento makrana, juru borosé tusing tuyuh, sakéwala liu maan borosan. Panjaké makejang liang. Satata maan nunas surudan. Sang Prabu lédang pesan, tur sayang tekén I Rakrék Sakti. Ia kapepekan amah lan satata parek tekén Sang Prabu.
Makelo-kelo, sawatek buroné ané ada di tengah alasé, marasa kéweh. Ento makrana, né jani makejang pada sangkep di betén bunuté. Buroné ané gedé-gedé suba pada nyongkok. Buroné ané cenik-cenik suba pada pagrunyung. Buroné ané bisa makeber suba pasliwer. Ditu lantas I Lutung matakon:
“Nah! Iba buron alas ajak makejang! Jani lawan I Rakrék Sakti. Enyen bani ngarepin ia? yadin ngadu kasitengan, yadin lakar ngadu daya. Cutetne, apang sida ia mati!!!”.
Buroné makejang siep. Pamuputne, I Méong ané sumanggup. Ia sanggup lakar ngarepin tur ngamatiang I Rakrék Sakti. Mara kéto, buroné makejang uyut. Ada ané ngadésem, ada ané matengkéém. I Macan bangun magébras. Laut sesumbar: “Beh…!!! Iba Méong, buron berag tuh  ngaku wanén. Nah..!!! Yén saja raos ibané, iba nyidaang ngamatiang I Rakrék Sakti, icang bakal ngamah tain ibané duang cocolan”. Buroné ané lenan bengong tekén sesumbar I Macané.
I Lutung kéweh ngitungang pakrimik sawatek buroné. Lantas ia nunden I Méong apang enggal majalan. Ento makrana, I Méong enggal-enggal magedi.
Gelisang crita, né jani suba neked di puri Garbhajana. Ditu lantas ia menek tembok, laut ngrépé majalan di duur raabé. Apang tusing bakat silapina enjek-enjekané tekén I Rakrék Sakti.
Kacrita jani suba nyaluk sandikala, Sang Prabu sedek ngrayunang. I Méong mengkeb di temboke, benengan duur Ida Sang Prabu malinggih. I Rakrék Sakti nyungéngét di betén. Nyongkok di ajeng Sang Prabu ané sedek ngrayunang.
Ditu I Méong kelad-keled. Ngawinang I Rakrék Sakti ngongkong: “kong… kong… kong…!!! Sang Prabu ngentungin nasi akepel madukan bé. Sakéwala tusing amaha tekén I Rakrék Sakti. I Méong buin dengak-dengok. Ngawinang        I Rakrék Sakti gedeg. Laut macakal ngédéngang caling. Sang Prabu buin ngentungin nasi. Nanging buin tusing amaha tekén I Rakrék Sakti. I Méong ngencotang nengok. Nyaru-nyaru nagih ulung. I Rakrék Sakti ngangsehang makecog menék, nagih nyogroh I Méong, nanging tusing bakatanga. I Rakrék Sakti ulung nepen rayunan Ida Sang Prabu. Ditu Sang Prabu duka. Lantas, Ida ngambil kléwang. Sahasa Ida nyempal I Rakrék Sakti, makrana baongne pegat, tur getihne muncrat mabrarakan, lantas mati.
I Lutung teka dadi panureksa. Saget saja tepukina I Rakrék Sakti suba mati. Ento makrana, ia enggal malipetan ka alasé. Tur ngarahin buroné makejang, ngorahang I Rakrék Sakti suba mati. Buroné makejang blegbegan. I Macan sebengne jengah, nagih ngamah tain I Méonge. Sakewala I Méong tusing dadi ati. Ento awanan sabilang meju tainné urugina, apang tusing amaha tekén I Macan.
Suksman satuané ento: tusing dadi iraga sesumbar mesuang munyi, yén tonden karuan lakar nyidaang nglaksanayang. Sapatutné pinehin malu satondén iraga malaksana.