Aksara, Basa, lan Sastra Bali

"Om Swastyastu, swasti prapta aturang titiang majeng ring para sameton blogger sami, durusang macecingak ring blog titiang, pinaka anggen jalaran masadu wirasa, mogi-mogi wenten pikenohnyane"

Jumat, 30 Maret 2012

Anggah-Ungguhing Basa Bali



Basa Bali sinalih tunggil basa daérahé ring Indonésia sané maderbé wangun masor singgih. Sor singgih basa Baliné, mangkin kawastanin Anggah-ungguhing Basa Bali (parinama manut Pasamuhan Agung Basa Bali, warsa 1974 ring Singaraja).  J. Kersten S. V. D., maosang antuk istilah Warna-warna Bahasa Bali. Taler wénten sané maosang antuk “Unda-usuk Basa Bali” olih Tim Peneliti Fakultas Sastra Unud warsa 1978/1979, miwah “Sor Singgih Basa” olih I Nengah Tinggen. Uratian ngeninin indik basa Bali taler nudut kayun Ida Bagus Udara Narayana makarya skripsi sane mamurda “Anggah-ungguhing Basa Bali dalam Kehidupan Masyarakat Bali” duk warsa 1983.
Kawéntenan anggah-ungguhing basa sajeroning basa Bali taler nganutin pakibeh jagat Baliné, sané kantos mangkin kantun manggeh mawit sangkaning kawéntenan palapisan masyarakat Bali minakadi palapisan masyarakat Bali Purwa (tradisional) miwah masyarakat Bali Anyar (modérn).
Palapisan masyarakat Bali Purwa (tradisional) metu saking pamijilan utawi (keturunan). Sangkaning pamijilan krama Baliné, wénten Tri Wangsa miwah Wangsa Jaba. Sané kabaos Tri Wangsa inggih punika tetiga wangsané sané kabaos sang singgih, minakadi; Brahmana, Ksatria, miwah Wésia. Raris sané kabaos Wangsa Jaba saha kabaos sang sor wantah sameton Baliné sané mawit saking Sudra Wangsa. Salanturnyané sajeroning palapisan masyarakat Bali Anyar (modérn) wénten Sang Singgih sané kabaos prakanggé utawi prayayi minakadi sang maraga guru wisésa (pejabat), majikan, direktur, manajer, réktor, dosén, guru, bendésa, sulinggih miwah sané lianan. Sané kabaos Sang Sor inggih punika anaké sané madué linggih soran ring  prakanggéné i wawu minakadi: tukang sapu, sopir, tukang ketik surat, pegawai, buruh, murid, mahasisia, parekan, panyroan (pembantu), miwah sané lianan.
Majalaran ring kawéntenan pabinayan linggih punika raris metu tata krama mabebaosan sané waluyané pinaka uger-uger sajeroning mabaos Bali, sakadi puniki.
1)      Wangsa Jaba ri kalaning mabaos utawi maatur-atur ring sang maraga Tri Wangsa kapatutang nganggén basa Alus.
Upami:      I Madé   ----->   ring Ida Bagus      ----->   matur (Bs.alus)
                  I Dolar   ----->   ring  Gusti Patih   ----->   matur (Bs. Alus)
2)      Tri Wangsa ri kalaning mabebaosan ring sang maraga Wangsa Jaba kangkat mabaos Andap (mabasa biasa, nénten Alus).
Upami:      Raja Tua       ----->     ring I Dadab     ----->      mabaos (Bs. Andap)
                  Ida Bagus     ----->      ring I Madé      ----->      mabaos (Bs. Andap)
3)      Para pegawé utawi jadma sané linggihnyané soran, ri kalaning mabaos ring sang maraga prakanggé utawi prayayi patut mabaos Alus.
Upami:      sopir         ----->    ring Réktor       ----->   matur (Bs. Alus)
                  Pegawai    ----->    ring Bupati       ----->   matur (Bs. Alus)
4)      Prakanggé utawi prayayi , ri kalaning mabaos ring sang sané soran kangkat mabaos ngangén basa Andap utawi basa Biasa.   
Upami:      Diréktur  ----->     ring karyawan  ----->    mabaos (Bs. Andap)
                  Majikan  ----->     ring  buruh        ----->    mabaos (Bs. Andap)
 

Tidak ada komentar:

Posting Komentar

Wusan Ngwacen sampunang lali maosin iriki! Suksma