Basa Bali sinalih tunggil basa daérahé ring Indonésia sané maderbé wangun
masor singgih. Sor singgih basa Baliné, mangkin kawastanin Anggah-ungguhing
Basa Bali (parinama manut Pasamuhan Agung Basa Bali, warsa 1974 ring
Singaraja). J. Kersten S. V. D., maosang
antuk istilah Warna-warna Bahasa Bali.
Taler wénten sané maosang antuk “Unda-usuk
Basa Bali” olih Tim Peneliti Fakultas Sastra Unud warsa 1978/1979, miwah “Sor Singgih Basa” olih I Nengah Tinggen.
Uratian ngeninin indik basa Bali taler nudut kayun Ida Bagus Udara Narayana
makarya skripsi sane mamurda “Anggah-ungguhing
Basa Bali dalam Kehidupan Masyarakat Bali” duk warsa 1983.
Kawéntenan anggah-ungguhing basa sajeroning basa Bali taler nganutin
pakibeh jagat Baliné, sané kantos mangkin kantun manggeh mawit sangkaning
kawéntenan palapisan masyarakat Bali minakadi palapisan masyarakat Bali Purwa (tradisional) miwah masyarakat Bali Anyar
(modérn).
Palapisan masyarakat Bali Purwa (tradisional)
metu saking pamijilan utawi (keturunan).
Sangkaning pamijilan krama Baliné, wénten Tri Wangsa miwah Wangsa Jaba. Sané
kabaos Tri Wangsa inggih punika tetiga wangsané sané kabaos sang singgih,
minakadi; Brahmana, Ksatria, miwah Wésia. Raris sané kabaos Wangsa Jaba saha
kabaos sang sor wantah sameton Baliné sané mawit saking Sudra Wangsa.
Salanturnyané sajeroning palapisan masyarakat Bali Anyar (modérn) wénten Sang Singgih sané kabaos prakanggé utawi prayayi
minakadi sang maraga guru wisésa (pejabat), majikan, direktur, manajer, réktor,
dosén, guru, bendésa, sulinggih miwah sané lianan. Sané kabaos Sang Sor inggih
punika anaké sané madué linggih soran ring
prakanggéné i wawu minakadi: tukang sapu, sopir, tukang ketik surat,
pegawai, buruh, murid, mahasisia, parekan, panyroan (pembantu), miwah sané
lianan.
Majalaran ring kawéntenan pabinayan linggih punika raris metu tata krama
mabebaosan sané waluyané pinaka uger-uger sajeroning mabaos Bali, sakadi
puniki.
1)
Wangsa Jaba ri kalaning mabaos utawi maatur-atur ring
sang maraga Tri Wangsa kapatutang nganggén basa Alus.
Upami: I Madé -----> ring Ida Bagus -----> matur (Bs.alus)
I
Dolar -----> ring Gusti Patih -----> matur (Bs. Alus)
2)
Tri Wangsa ri kalaning mabebaosan ring sang maraga
Wangsa Jaba kangkat mabaos Andap (mabasa biasa, nénten Alus).
Upami: Raja Tua -----> ring I Dadab -----> mabaos (Bs. Andap)
Ida
Bagus -----> ring I Madé -----> mabaos (Bs. Andap)
3)
Para pegawé utawi jadma sané linggihnyané soran, ri
kalaning mabaos ring sang maraga prakanggé utawi prayayi patut mabaos Alus.
Upami: sopir -----> ring Réktor -----> matur
(Bs. Alus)
Pegawai -----> ring Bupati -----> matur (Bs. Alus)
4) Prakanggé utawi prayayi , ri kalaning mabaos ring sang sané soran kangkat mabaos ngangén basa Andap utawi basa Biasa.
4) Prakanggé utawi prayayi , ri kalaning mabaos ring sang sané soran kangkat mabaos ngangén basa Andap utawi basa Biasa.
Upami: Diréktur -----> ring karyawan -----> mabaos (Bs. Andap)
Majikan -----> ring
buruh -----> mabaos (Bs. Andap)
Tidak ada komentar:
Posting Komentar
Wusan Ngwacen sampunang lali maosin iriki! Suksma